Czynności sprawdzające – uzasadniona weryfikacja czy żmudna procedura nie mająca końca?
W systemie prawa podatkowego w Polsce istnieje kilka mechanizmów mających na celu weryfikację prawidłowości rozliczeń podatkowych dokonywanych przez podatników bez wszczynania postępowania podatkowego. Należą do nich czynności sprawdzające, kontrola podatkowa oraz kontrola celno-skarbowa. Każda z tych procedur ma swoje specyficzne cele, zakres uprawnień kontrolujących oraz zakres działania. W niniejszym artykule rozpoczynającym serię wpisów dotyczących mechanizmów weryfikacji podatników przedstawimy czynności sprawdzające, które budzą liczne kontrowersje wśród podatników, którzy często czują się przytłoczeni procedurami.
Kto prowadzi czynności sprawdzające?
Czynności sprawdzające, jako procedura wstępna i mniej formalna, mogą być prowadzone przez organy skarbowe pierwszej instancji. Należą do nich m.in. naczelnicy urzędów skarbowych oraz wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast, którzy w ramach swoich kompetencji mogą inicjować te działania.
Jaki jest zakres?
Zakres czynności sprawdzających obejmuje weryfikację prawidłowości składanych przez podatników m.in. deklaracji podatkowych. Organy kontrolujące skupiają się na badaniu terminowości przekazywania rozliczeń podatkowych, a także na kontrolowaniu prawidłowości wpłat podatków. Dotyczy to także podatków pobieranych przez płatników, takich jak składki na ubezpieczenie społeczne, podatki dochodowe czy VAT. Organy weryfikują także poniesione przez podatników wydatki oraz uzyskane przychody (dochody) opodatkowane, jak również przychody (dochody) nieopodatkowane, w celu ujawnienia podstawy opodatkowania w przypadku, gdy dochody te nie znajdują pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzą z nieujawnionych źródeł. Dodatkowo, mogą przeprowadzić weryfikację danych i dokumentów przedstawionych przez podatników dokonujących rejestracji podatkowej. Celem tych działań jest szybka identyfikacja błędów, które mogą wymagać korekty w złożonych deklaracjach podatkowych.
Jakie są uprawnienia organu?
W ramach czynności sprawdzających organy podatkowe mają prawo wzywać podatnika do przedłożenia dokumentów, udzielania wyjaśnień lub dokonywania korekt w złożonych deklaracjach podatkowych. Niemniej jednak, warto zaznaczyć, że w przeciwieństwie do kontroli podatkowej, organy nie mają uprawnień do nakładania sankcji ani przeprowadzania szczegółowych czynności. W tym etapie chodzi głównie o wykrycie nieprawidłowości i ich szybkie skorygowanie bez konieczności wprowadzania bardziej skomplikowanej procedury kontrolnej.
Jakie są obowiązki i prawa podatnika?
Podatnik w trakcie czynności sprawdzających ma obowiązek przedstawić wymagane dokumenty oraz udzielać wyjaśnień. Może to zrobić zarówno w formie tradycyjnej (papierowej), jak i elektronicznej. Warto jednak zaznaczyć, że organy podatkowe niejednokrotnie przekraczają swoje kompetencje, co może prowadzić do naruszenia praw podatników. W praktyce, kontrolujący mogą żądać dodatkowych dokumentów lub wyjaśnień, które nie są związane bezpośrednio z przedmiotem sprawdzania. Dodatkowo, organy mogą wzywać kontrahentów podatnika do udzielenia informacji. Orzecznictwo w tej kwestii jasno wskazuje, że działania organów muszą być zgodne z przepisami prawa, a nadmierne ingerencje w prawa podatników są niezgodne z obowiązującymi normami.
Zakończenie czynności sprawdzających
Jednym z kluczowych aspektów czynności sprawdzających jest brak formalnego dokumentu, który byłby przekazywany podatnikowi po zakończeniu weryfikacji rozliczeń ze Skarbem Państwa. Po zakończeniu czynności sprawdzających nie jest sporządzany żaden protokół, wynik, ani decyzja. W sytuacji, gdy podczas tych działań ujawnione zostaną błędy, organy mają możliwość dokonania natychmiastowej korekty, bez potrzeby wszczynania pełnej kontroli lub postępowania podatkowego.
Warto jednak zaznaczyć, że możliwość dokonania korekty dotyczy tylko tych błędów w rozliczeniach, których kwota nie przekracza 5000 zł. W takich przypadkach, procedura jest uproszczona i pozwala na szybkie usunięcie nieprawidłowości, co ma na celu zarówno ułatwienie działania organom skarbowym, jak i skrócenie czasu, w którym podatnik musi zmagać się z problemami związanymi z ewentualnymi pomyłkami w deklaracjach.
Gdy kwota przekroczy 5000 zł, organ podatkowy zwraca się do podatnika z prośbą o korektę deklaracji oraz dostarczenie wyjaśnień. Taki mechanizm pozwala na uzyskanie od podatnika szczegółowych informacji na temat przyczyn rozbieżności, co pozwala kontrolującym na podjęcie bardziej trafnych decyzji. Warto również zaznaczyć, że podatnikowi przysługuje prawo do złożenia sprzeciwu wobec urzędowej korekty. Jeśli jednak sprzeciw nie zostanie wniesiony w terminie, urzędowa korekta wywołuje skutki prawne.
W przypadku kwot przekraczających granicę 5000 zł, organ zwraca się do podmiotu składającego deklarację z prośbą o jej korektę oraz dostarczenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przyczyny, które rodzą wątpliwości co do informacji zawartych w deklaracji.
Komentarz
Czynności sprawdzające stanowią istotny element systemu kontroli podatkowej w Polsce. Choć są mniej formalne niż kontrolna podatkowa, mogą budzić niepokój wśród podatników, szczególnie gdy organy podatkowe przekraczają swoje uprawnienia. Ich głównym celem jest szybka weryfikacja poprawności rozliczeń i korygowanie ewentualnych błędów, co w teorii powinno stanowić usprawnienie całego procesu podatkowego. Jednak wątpliwości co do przestrzegania przez organy granic swoich kompetencji mogą prowadzić do poczucia niepewności wśród podatników. Warto rozważyć pomoc specjalistów, ponieważ z pozoru proste czynności mogą prowadzić do późniejszych komplikacji. Wsparcie w tym zakresie pozwala na zminimalizowanie ryzyka nadużyć i zapewnienie większej ochrony praw podatników.
