Transakcja kontrolowana a nieodpłatne umorzenie udziałów wspólnika

Naczelny Sąd Administracyjny, w wyroku z dnia 28 listopada 2023 r., o sygn. II FSK 255/21, stwierdził, że powiązania w rozumieniu art. 11a ust. 1 pkt 5 ustawy o CIT – czyli m.in. mowa jest o podmiotach, na które wywiera znaczący wpływ małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia osoby fizycznej wywierającej znaczący wpływ na co najmniej jeden podmiot – występujące pomiędzy udziałowcami mogą mieć wpływ na warunki dowolnego umorzenia udziałów. Tym samym, dobrowolne umorzenie udziałów bez wynagrodzenia może stanowić zdarzenie, którego warunki mogłyby zostać ustalone w wyniku powiązań.

Czego dotyczyła sprawa?

Zgodnie z przedstawionym stanem faktycznym Spółka prowadziła działalność, która w głównej mierze miała na celu wspieranie działalności rolniczej, prowadzonej przez wspólników w ich indywidualnych gospodarstwach rolnych. W momencie składania wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej, udziałowcami Spółki było pięciu wspólników, a każdy z nich posiadał po 40 nieuprzywilejowanych udziałów w Spółce. Pomiędzy czterema z pięciu udziałowców występowało pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia, natomiast prezesem zarządu Spółki była małżonka jednego z udziałowców. Trzech z pięciu udziałowców, w tym mąż prezes zarządu Spółki, zdecydowali się o wystąpieniu ze Spółki w formie dobrowolnego umorzenia wszystkich udziałów posiadanych w kapitale zakładowym.

Wskazano, że wyniku powyższego powiązania decyzja wspólnika o braku wynagrodzenia w związku z umorzeniem jego udziałów mogła zatem nie być wynikiem jego samodzielnej decyzji. Na powyższą decyzję mogły wpływać interesy pozostałych wspólników Spółki, z którymi wspólnik pozostaje w relacji pokrewieństwa. Jednak przede wszystkim, na tę decyzję mogła mieć wpływ żona występującego ze Spółki wspólnika, a ze względu na pełnioną funkcję reprezentująca bezpośrednio interes Spółki.

Co ustalił sąd?

W ocenie sądu, Spółka oraz wspólnik spełniają warunek pozostawania w relacjach, o których stanowi art. 11a ust. 2 pkt 3 ustawy o CIT, tj. wywierania znaczącego wpływu w ramach pozostawania w związku małżeńskim albo występowania pokrewieństwa lub powinowactwa do drugiego stopnia. W okolicznościach niniejszej sprawy, opisane relacje należy oceniać w sposób całościowy, czyli związek małżeński jednego ze wspólników z prezesem zarządu Spółki oraz zespół więzi pokrewieństwa i powinowactwa wspólników.

W stanie faktycznym tej sprawy istotnym jest podkreślenie, że powiązania podmiotów nie ograniczają się jedynie do relacji wspólnik i Spółka. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że taka interpretacja pozwalałaby na wymykanie się spod regulacji relacjom pomiędzy wspólnikami danej spółki. Takie podejście mogłoby skutkować wykorzystywaniem tego typu relacji dla niedozwolonej optymalizacji podatkowej czy też powodowałoby wyjęcie spod mechanizmu kontroli cen transferowych przesunięć majątkowych pomiędzy wspólnikami.

Równocześnie NSA wskazał, że co do zasady nienaturalne jest, aby wspólnik godził się na dobrowolne nieodpłatne zbycie udziałów. Nieodpłatnie wyzbywa się on majątku w postaci uprawnień do przyszłych dywidend czy zwrotu kosztów poniesionych na nabycie udziałów. W wyniku takiej nieodpłatnej transakcji pozostali wspólnicy uzyskują zwiększenie swych praw korporacyjnych i majątkowych w Spółce, co w konsekwencji może rzutować na organy Spółki oraz jej przyszłą działalność gospodarczą.

Warto dodać, że rozstrzygnięcie NSA dotyczy tylko i wyłącznie zagadnienia czy planowane umorzenie udziałów wspólnika może stanowić transakcję kontrolowaną.