Pozorność transakcji na gruncie prawa cywilnego nie oznacza automatycznie braku prawa do odliczenia VAT

Tytuł: Pozorność transakcji na gruncie prawa cywilnego nie oznacza automatycznie braku prawa do odliczenia VAT

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 25 maja 2023 r. w polskiej sprawie C-114/22 orzekł, że pozorność transakcji na gruncie prawa cywilnego nie oznacza automatycznie braku prawa do odliczenia VAT.

Czego dotyczyła sprawa?

Sprawa dotyczyła transakcji sprzedaży znaku towarowego. Spółka po dokonaniu sprzedaży w dalszym ciągu korzystała ze znaku, jednak na podstawie umowy licencyjnej. Transakcja została opodatkowana VAT, który został odliczony przez nabywcę znaku.

Organy podatkowe uznały, że transakcja jest nieważna na gruncie art. 58 par. 2 Kodeksu Cywilnego jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Z kolei organ drugiej instancji uznał transakcję za pozorną w rozumieniu art. 83 KC.

W związku z tym organy podatkowe odmówiły nabywcy prawa do odliczenia VAT związanego z transakcją na podstawie art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. 3 ustawy o VAT. Zgodnie z nim podstawy do odliczenia VAT nie stanowią faktury, które dokumentują czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego.

WSA przyznał rację organom i tym sposobem sprawa trafiła przed NSA, który skierował do TSUE pytanie prejudycjalne o treści: „Czy przepisy art. 167, art. 168 lit. a), art. 178 lit. a) i art. 273 dyrektywy [2006/112] oraz zasady neutralności i proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisowi krajowemu, takiemu jak art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. c) ustawy o [VAT], który pozbawia podatnika prawa do odliczenia VAT z tytułu nabycia prawa (rzeczy) uznanego za dokonane dla pozoru w rozumieniu przepisów krajowego prawa cywilnego, niezależnie od stwierdzenia czy zamierzonym skutkiem transakcji była korzyść podatkowa, której przyznanie byłoby sprzeczne z jednym lub kilkoma celami dyrektywy i czy stanowiła ona zasadniczy cel przyjętego rozwiązania umownego?”

Co stwierdził TSUE?

Analizując sprawę TSUE przede wszystkim zwrócił uwagę na odrębność prawa cywilnego od prawa podatkowego. Zdaniem TSUE, definicja pozorności w prawie cywilnym nie jest tożsama z definicją pozorności w prawie podatkowym.

Zdaniem Trybunału aby stwierdzić, czy czynność była pozorna należy przede wszystkim zbadać, czy sprzedaż znaków towarowych została faktycznie dokonana tj. czy pomimo zawarcia umowy sprzedaży strony w rzeczywistości wciąż zachowywały się w taki sposób, jakby sprzedający nadal był właścicielem rozpatrywanych znaków towarowych, a nabywca był jedynie ich posiadaczem zależnym.

Jeżeli analiza transakcji doprowadzi do wniosku, że transakcja miała charakter pozorny, prawo do odliczenia VAT naliczonego nie przysługuje.

Jeżeli natomiast czynność nie miała charakteru pozornego, należy przeanalizować, czy czynność stanowiła oszustwo lub nadużycie prawa (głównym celem transakcji było uzyskanie nienależnej korzyści podatkowej). W takiej sytuacji prawo do odliczenia VAT także powinno zostać zakwestionowane.

Trybunał wskazał także, że ciężar dowodu spoczywa w tym przypadku na podatniku.

Jakie mogą być skutki wyroku?

Z pewnością skutkiem wyroku TSUE będzie konieczność nowelizacji obecnego brzmienia przepisów – nie będzie możliwe zakwestionowanie prawa do odliczenia wyłącznie na podstawie przepisów prawa cywilnego.

Kwestia pozorności transakcji będzie musiała zostać każdorazowo przenalizowana przez organy podatkowe z uwzględnieniem rozumienia tej kwestii z perspektywy prawa podatkowego.

W tym kontekście podatnicy, którym organy podatkowe odmówiły prawa do odliczenia VAT wyłącznie na podstawie stwierdzenia pozorności w rozumieniu „cywilnym”, a nie „podatkowym”, mogą rozważyć, czy wyrok TSUE nie uprawnia ich do złożenia wniosku o wznowienie postępowania.

Wniosek o wznowienie postępowania sądowo-administracyjnego powinien zostać złożony w terminie trzech miesięcy od dnia publikacji sentencji orzeczenia Trybunału w Dzienniku Urzędowym UE. Orzeczenie nie zostało jeszcze opublikowane, więc powyższy termin na razie nie biegnie.