Czy przedawniona pożyczka jest przychodem?
Czy przedawniona pożyczka jest przychodem? W przypadku otrzymania pożyczki przez podmiot będący podatnikiem CIT lub gdy pożyczka jest związana z prowadzoną działalnością gospodarczą, odpowiedź jest twierdzącą. Ustawodawca wprost wskazał, że przychód stanowi wartość przedawnionych zobowiązań. Brak jest jednak podobnej normy prawnej, jeżeli pożyczka nie jest związana z prowadzoną działalnością gospodarczą tj. otrzymuje ją osoba fizyczna.
Powyższe generuje praktyczne problemy, mianowicie:
- Czy pożyczkobiorca jest zobowiązany do rozpoznania przychodu, a jeżeli tak, to w którym momencie?
- Czy pożyczkodawca jest zobowiązany do sporządzenia deklaracji PIT?
W tym zakresie wykształciły się dwie przeciwstawne linie orzecznicze. Jedna wskazująca, że powstaje przychód, a druga negująca powstanie przychodu w związku z przedawnienia pożyczki.
W ostatnim czasie w tym zakresie orzekał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 3 kwietnia 2024 r. NSA wskazał, że sam fakt przedawnienia zobowiązania cywilnoprawnego nie powoduje skutku w postaci osiągnięcia przychodu przez dłużnika. Brak możliwości skutecznego dochodzenia roszczenia w drodze sądowej, nie oznacza jednak, że zobowiązany nie ma obowiązku wykonania swojego przedawnionego świadczenia. Taki obowiązek pozostaje nadal aktualny, mimo przedawnienia zobowiązania. Obowiązek taki nie ustaje, ale przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne. Prawo cywilne nadal traktuje zobowiązanego z przedawnionej wierzytelności jako dłużnika, z tą tylko różnicą, że odmawia wierzycielowi ochrony prawnej, w tym w szczególności odmawia zastosowania przymusu państwowego w celu wyegzekwowania wierzytelności.
W wyżej wskazanym orzeczeniu, NSA zajął korzystne dla podatnika stanowisko. Niemniej jednak, znane są nam orzeczenia sądów administracyjnych, w tym NSA (przykładowo, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 lipca 2022 r., sygn. II FSK 3025/19), gdzie Sąd uznał, że w wyniku przedawnienia przychód powstaje. NSA jednak sprecyzował, że powstaje on dopiero w momencie powołania się na zarzut przedawnienia. Powołanie się na zarzut przedawnienia automatycznie generuje dla pożyczkodawcy konieczność wypełnienia obowiązków sprawozdawczych związanych ze sporządzeniem deklaracji PIT.
