Statystyki sądów administracyjnych

Co roku Naczelny Sąd Administracyjny publikuje Informację o działalności sądów administracyjnych, która jest cennym źródłem informacji na temat sądownictwa administracyjnego. Informacja o działalności sądów administracyjnych w 2023 r. (Warszawa, kwiecień 2024) dostarcza aktualnej wiedzy na temat orzecznictwa sądów administracyjnych oraz statystyk sądowych dotyczących skarg lub skarg kasacyjnych uwzględnionych w sprawach podatkowych, czy długości oczekiwania na załatwienie sprawy przez sąd.

Warto zatem poznać niektóre dane dotyczące rozstrzygnięć i szybkości postępowania, mogą bowiem stać się elementem dyskusji na temat zasadności lub celowości prowadzenia sporu podatkowego przed sądem administracyjnym.

Co mówią statystyki za 2023 rok

Przede wszystkim ze statystyk dowiemy się, że do Naczelnego Sądu Administracyjnego wpłynęły 24 664 sprawy, w tym 19 492 skargi kasacyjne, natomiast do wojewódzkich sądów administracyjnych wpłynęło 70 158 skarg. Najwięcej rozstrzygnięć w wojewódzkich sądach administracyjnych zostało wydanych właśnie w sprawach podatkowych: 14 216, z czego sądy uwzględniły 4875 skarg (34,29%). Jest to znacząco więcej niż w poprzednich latach.
Ogólny współczynnik zaskarżalności orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych w stosunku do spraw załatwionych wyniósł ok. 28%. W 2023 r. Naczelny Sąd Administracyjny uwzględnił niespełna 20% skarg kasacyjnych.

W sprawach podatkowych załatwionych zostało 6862 skarg kasacyjnych. NSA rozpoznał 3120 spraw na rozprawie, zaś 3754 sprawy na posiedzeniu niejawnym.

Na rozprawie NSA uwzględnił 293 skargi kasacyjne w ten sposób, że uchylił orzeczenie sądu pierwszej instancji oraz przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, czyli wydał rozstrzygnięcie kasacyjne. Rozstrzygnięć reformatoryjnych było więcej – 487, z czego w 362 przypadkach NSA uchylił zaskarżone orzeczenie i uwzględnił skargę, zaś w 122 sprawach – uchylił zaskarżone orzeczenie i oddalił skargę. Natomiast w 2294 sprawach NSA oddalił skargę kasacyjną. Pozostałe sprawy zostały załatwione w inny sposób.

Z kolei na posiedzeniu niejawnym NSA w 224 przypadkach wydał orzeczenie kasacyjne, zaś w 378 reformatoryjne, uwzględniając skargę 241 razy, a oddalając – 134 razy. Natomiast oddalonych skarg kasacyjnych na posiedzeniu niejawnym było 2390. Pozostałe sprawy na posiedzeniu niejawnym załatwiono w inny sposób.

Sprawy były załatwiane przeważnie w terminie do 6 miesięcy w wojewódzkich sądach administracyjnych (ponad 72% spraw). Natomiast w przypadku NSA – w terminie do 12 miesięcy rozpoznawanych jest ok. 43% spraw, zaś ponad 58% – w czasie do 24 miesięcy. W pozostałych przypadkach czeka się dłużej – niekiedy nawet dłużej niż 3 lata.

Należy dodać, że NSA w 2023 r. podjął w Izbie Finansowej 6 uchwał, zaś raz odmówił podjęcia uchwały, raz pozostawił zagadnienie prawne bez rozpoznania i raz przejął sprawę do poznania.

Co wynika ze statystyk dla stron w sprawach podatkowych

Na pewno warto jest wnosić skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego w sprawie podatkowej. Niezależnie od innych względów, czas oczekiwania na orzeczenie jest relatywnie krótki, zaś skuteczność skarg dość wysoka. Pomimo że ogólna liczba skarg do wojewódzkich sądów administracyjnych była w 2023 r. mniejsza o prawie 7 tys. niż rok wcześniej, to te sądy stanowią pierwszą i kluczową linię weryfikacji legalności działań organów podatkowych.

Bardziej złożona jest sytuacja NSA. Wysoki współczynnik zaskarżalności orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych (ponad 28%) sprawia, że ten sąd jest wyraźnie przeciążony, co odbija się negatywnie na szybkości postępowania.

Jest to także widoczne w sprawach podatkowych. W Izbie Finansowej NSA orzeka aktualnie 41 sędziów (źródło: https://nsa.gov.pl/sedziowie-nsa.php; dostęp: 11.06.2024 r.). W 2023 r. byli wspierani sędziami delegowanymi z wojewódzkich sądów administracyjnych w takiej liczbie, że w prawie każdym składzie orzekającym na rozprawie brał udział sędzia delegowany (zob. s. 40 Informacji). Jednak nadal pozostaje duża liczba spraw do rozpoznania. Trzeba przy tym podkreślić, że szybkość postępowania nie może być kluczowym wyznacznikiem dla NSA jako sądu najwyższej instancji. Zwłaszcza, że z cytowanej w Informacji Unijnej Tabeli Wyników Wymiaru Sprawiedliwości wynika, że pod względem długości postępowania przed sądem administracyjnym II instancji Polska zajmuje 12 miejsce na 27 państw członkowskich.

Co dalej

Toczą się prace nad zmianami w procedurze sądowoadministracyjnej, które mają na celu m.in. poprawę w zakresie szybkości postępowania. Niezależnie od kierunku ostatecznie przyjętych rozwiązań, kluczową kwestią wydaje się jednak obniżenie do mniej niż 20% współczynnika zaskarżalności orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych. W ponad 80% sprawy powinny kończyć się na etapie I instancji, zwłaszcza w przypadkach, w których sporny jest stan faktyczny. Do NSA winny trafiać sprawy z istotnymi problemami prawnymi. Tym samym szybkość postępowania przed NSA jest pochodną jakości orzekania wojewódzkich sądów administracyjnych. Na nich należy się zatem skupić.