NSA po stronie podatników – uchwała w sprawie wznowienia postępowania
13 października 2025 r. Naczelny Sąd Administracyjny wydał uchwałę o sygn. II FPS 3/25, która dotyczy wznowień postępowań podatkowych. NSA jednoznacznie wskazał, że dla zastosowania przesłanki wznowienia postępowania określonej w art. 240 § 1 pkt 5 Ordynacji podatkowej, wystarczające jest, aby nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody były nieznane organowi podatkowemu w dacie wydania decyzji ostatecznej, niezależnie od tego, czy były one znane stronie postępowania.
Czym jest wznowienie postępowania?
Wznowienie postępowania to nadzwyczajny tryb wzruszania decyzji ostatecznych, który ma na celu stworzenie prawnej możliwości ponownego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego i wydania nowego rozstrzygnięcia.
Tryb ten przewiduje zamknięty katalog przesłanek, których zaistnienie obliguje organ do wznowienia postępowania. Wznowienie może nastąpić zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony, wyłącznie w sprawie zakończonej decyzją ostateczną.
Postępowanie wznawia się m.in. w przypadku wydania decyzji w wyniku przestępstwa, braku udziału strony w postępowaniu nie z jej winy, czy też ujawnienia istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych lub dowodów istniejących w dniu wydania decyzji, które były nieznane organowi.
Co istotne, wznowienie jest wyjątkiem od zasady trwałości decyzji ostatecznych, wyrażonej w art. 128 o.p., która chroni stabilność rozstrzygnięć administracyjnych i zapewnia przewidywalność działań organów. Dlatego też tryby nadzwyczajne służą do weryfikacji decyzji wyłącznie w wyjątkowych i ściśle określonych przepisami sytuacjach.
Rozbieżność poglądów sądów administracyjnych
W orzecznictwie sądów administracyjnych przez długi czas występowały rozbieżności interpretacyjne dotyczące przesłanki wznowienia postępowania określonej w art. 240 § 1 pkt 5 o.p., tj. ujawnienia istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktyczne lub nowych dowody istniejących w dniu wydania decyzji nieznanych organowi, który wydał decyzję. W ramach tych rozstrzygnięć wykształciły się dwa przeciwstawne poglądy.
Pierwszy z nich, oparty na wykładni celowościowej, zakładał, że strona może powoływać się w postępowaniu wznowieniowym jedynie na takie okoliczności lub dowody, o których istnieniu nie wiedziała w toku postępowania zwykłego. W konsekwencji, jeśli podatnik znał daną okoliczność lub dowód, ale nie przedstawił ich w pierwotnym postępowaniu, nie mógł skutecznie domagać się wznowienia postepowania.
Drugi pogląd, który ostatecznie został zaakceptowany przez NSA, opiera się na wykładni językowej, systemowej i historycznej analizowanego przepisu. NSA wskazał, że literalne brzmienie art. 240 § 1 pkt 5 o.p. jednoznacznie odnosi się do stanu wiedzy organu podatkowego, nie zaś strony postępowania. Przepis posługuje się sformułowaniem „nieznane organowi, który wydał decyzję”, co przesądza, że dla skutecznego wznowienia wystarczające jest, aby dane okoliczności lub dowody były nieznane organowi, niezależnie od tego, czy były znane podatnikowi. W ocenie NSA, gdyby ustawodawca zamierzał uzależnić możliwość wznowienia od braku wiedzy po stronie podatnika, wyraziłby to wprost w treści przepisu.
Co to oznacza w praktyce – komentarz
Choć uchwała NSA przesądza, że dla zastosowania przesłanki wznowienia postępowania z art. 240 § 1 pkt 5 Ordynacji podatkowej wystarczające jest, aby nowe okoliczności faktyczne lub dowody były nieznane organowi podatkowemu, to w praktyce jej znaczenie może okazać się ograniczone.
W wielu przypadkach organy podatkowe, nawet przy pozytywnym rozpoznaniu wniosku o wznowienie, przeprowadzają postępowanie dowodowe, po czym stwierdzają brak zaistnienia przesłanki istotności, niezbędnej do uchylenia decyzji ostatecznej. Tym samym uchwała eliminuje jedynie ryzyko formalnej odmowy wznowienia postępowania z powołaniem się na fakt, że podatnik znał określone dowody lub okoliczności, lecz ich nie ujawnił. Nie gwarantuje natomiast, że wznowienie doprowadzi do zmiany rozstrzygnięcia, ponieważ ostateczna ocena skutków ujawnionych dowodów pozostaje w gestii organu, który może uznać je za nieistotne dla sprawy.
W konsekwencji uchwała porządkuje wykładnię przepisu, ale nie stanowi przełomu w zakresie skuteczności wznowień w praktyce podatkowej.
