Clean Industrial Deal – mapa drogowa europejskiej dekarbonizacji

Poniższy tekst dostępny również w pliku PDF: Clean Industrial Deal – mapa drogowa europejskiej dekarbonizacji

26 lutego 2025 r. Komisja Europejska przyjęła tzw. Clean Industrial Deal (Czysty Ład Przemysłowy) – pakiet propozycji mających na celu przyspieszenie dekarbonizacji i poprawę konkurencyjności Unii Europejskiej przy jednoczesnym uwzględnieniu ambitnych celów klimatycznych.

Komunikat Komisji w sprawie Czystego Ładu Przemysłowego dostępny jest tutaj. Zachęcamy również do zapoznania się z podsumowaniem dokumentu przygotowanym przez ekspertów SSW.

Czysta i przystępna cenowo energia

Zapewnienie dostępu do przystępnej cenowo energii stanowi bez wątpienia jeden z fundamentów Czystego Ładu Przemysłowego. Co więcej, cel ten został uznany za na tyle kluczowy, że równolegle opracowano dla niego dedykowany komunikat – Plan działania na rzecz przystępnej cenowo energii (Action Plan for Affordable Energy), obejmujący rozwiązania takie jak obniżenie kosztów energii, budowanie faktycznej unii energetycznej i zapewnienie odporności na potencjalne kryzysy energetyczne.

Za przyczyny wysokich i niestabilnych cen energii uznano zależność Europy od importu paliw kopalnych oraz niewydolność strukturalną systemu elektroenergetycznego (infrastruktury sieciowej). Czysty Ład Przemysłowy przewiduje zatem poprawę integracji rynków energii, elektryfikację, cyfryzację i wykorzystanie inteligentnych sieci opartych na sztucznej inteligencji (AI), a także zakłada znaczącą rolę umów PPA na zakup energii (Power-Purchase Agreements), w tym transgranicznych PPA, oraz kontraktów różnicowych (CfD) w zwiększaniu atrakcyjności czystej energii. Wsparciem dla upowszechnienia umów PPA ma być pilotażowy program Komisji na rzecz korporacyjnych umów zakupu energii dla przedsiębiorstw (500 mln euro), podczas gdy odnawialne źródła energii, sieci i magazyny energii mają skorzystać na usprawnieniu procesów wydawania pozwoleń i uproszczeniu zasad pomocy publicznej (jeszcze w 2025 r.).

Komisja planuje również przyjąć do końca IV kwartału 2025 r. akt w sprawie przyspieszenia dekarbonizacji przemysłu (Industrial Decarbonisation Accelerator Act), w którym zaproponuje konkretne środki mające na celu wyeliminowanie utrudnień związanych z wydawaniem pozwoleń administracyjnych. Rozwiązania te będą wzorowane przede wszystkim na rozporządzeniu ratunkowym dla OZE oraz tzw. Net Zero Industry Act.

Jednym z kluczowych wskaźników efektywności (KPI) powyższych flagowych inicjatyw jest osiągnięcie rocznej instalacji 100 GW odnawialnej energii elektrycznej do 2030 r.

Wiodące rynki dekarbonizacji

Czysty Ład Przemysłowy ma stworzyć warunki do zwiększenia popytu na bezemisyjne produkty, które mają zachęcić przedsiębiorstwa do inwestowania w czyste technologie (korzystania z tzw. „zielonej premii”) oraz poprawić pozycję Unii Europejskiej jako lidera czystej transformacji. Proponowane rozwiązania obejmują:

stworzenie rynku dla wychwyconego dwutlenku węgla, w tym wdrożenie strategii przemysłowego zarządzania emisjami dwutlenku węgla oraz dokonanie przeglądu dyrektywy ETS 2023/959 (zaplanowane na 2026 r.) z potencjalnym włączeniem spalania odpadów do systemu handlu uprawnieniami do emisji;
wspieranie rozwoju i wdrażania małych modułowych reaktorów jądrowych (SMR);
promowanie wykorzystania odnawialnego i niskoemisyjnego wodoru oraz zapewnienie pewności regulacyjnej w tym zakresie, w szczególności poprzez przyjęcie aktu delegowanego Komisji w sprawie niskoemisyjnego wodoru, inicjatywy Europejskiego Banku Wodoru i uruchomienie mechanizmu wodorowego;
uproszczenie i harmonizację metodologii rozliczania emisji dwutlenku węgla;
przyjęcie pozacenowych kryteriów budżetowych (takich jak czystość, niezawodność, zamknięcie obiegu) oraz promowanie krajowych programów wsparcia, a także zamówień publicznych i prywatnych z korzyścią dla energochłonnych gałęzi przemysłu.

Rozwijanie gospodarki o obiegu zamkniętym

Komisja w Czystym Ładzie Przemysłowym przyjmuje, że gospodarka o obiegu zamkniętym stanowi siłę napędową innowacji. W związku z tym, postuluje przede wszystkim, aby Unia Europejska bardziej strategicznie odniosła się do kwestii pozyskiwania surowców i materiałów wtórnych w celu zmniejszenia ryzyk związanych z niepewnością dostaw. Podkreślono zatem potrzebę priorytetowego wdrażania aktu w sprawie surowców krytycznych (CRMA) i zatwierdzenia pierwszych projektów strategicznych, a także utworzenia specjalnego Europejskiego Centrum Surowców Krytycznych – wspólnej platformy zakupowej przeznaczonej dla surowców. Więcej szczegółów na temat CRMA przedstawiliśmy w tym artykule.

Ponadto Komisja zamierza przyjąć w 2026 r. akt dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym (Circular Economy Act) mający na celu przyspieszenie transformacji cyrkularnej, zwiększenie podaży wysokiej jakości recyklatów oraz stymulowanie popytu na materiały wtórne i produkty obiegowe. Co ważne, akt ten miałby również zharmonizować kryteria utraty statusu odpadu (end-of-waste), a także poprawić i rozwinąć rozszerzoną odpowiedzialność producenta (ROP), której obecną formę opisaliśmy tutaj.

Dodatkowo, już w kwietniu 2025 r. Komisja zamierza przyjąć plan działań w ramach rozporządzenia w sprawie ekoprojektu dla zrównoważonych produktów, a w IV kwartale 2026 r. podjąć inicjatywy na rzecz tzw. Zielonego VAT-u.

Inwestycje publiczne i prywatne

Komisja Europejska jest świadoma, że czysta transformacja będzie wymagała znacznych inwestycji i w związku z tym planuje zwiększyć fundusze przeznaczane rocznie na projekty związane z energią, innowacjami przemysłowymi i transportem o 480 miliardów euro w porównaniu z poprzednią dekadą. Sam Czysty Ład ma zaś bezpośrednio zmobilizować ponad 100 miliardów euro na natychmiastowe usprawnienie czystej produkcji w UE w czasie, kiedy gdy długoterminowe rozwiązania pozostają w przygotowaniu. W perspektywie jest wprowadzenie kilku inicjatyw dotyczących zarówno finansowania na poziomie UE, jak i finansowania prywatnego, takich jak Fundusz Konkurencyjności, Fundusz Innowacji, konkursy Horyzont Europa, nowelizacja InvestEU oraz nowe ramy pomocy publicznej w ramach Clean Industrial Deal State Aid Framework.

Międzynarodowe partnerstwa czyli daleki zasięg

Zgodnie z Czystym Ładem Przemysłowym, czysta industrializacja może zostać zrealizowana tylko dzięki odpowiednim relacjom międzynarodowym w skali globalnej. W związku z tym za kluczowe uznano dalsze zawieranie i wdrażanie umów o wolnym handlu (FTA) oraz angażowanie się w nowe negocjacje w tym zakresie. Działania te mają być uzupełniane partnerstwami na rzecz czystego handlu i inwestycji (CTIP), które rozpoczną się już w marcu tego roku.

Dalsze plany w tym obszarze obejmują przegląd, uproszczenie i potencjalne rozszerzenie mechanizmu granicznej korekty emisji dwutlenku węgla (CBAM), opracowanie kluczowych koncepcji będących podstawą rozporządzenia w sprawie subsydiów zagranicznych (FSR) oraz wykorzystanie instrumentów ochrony handlu (TDI).

Kompetencje i zatrudnienie czyli praca u podstaw

Na drugim końcu skali, Komisja dostrzega wpływ jednostek na czystą transformację – i odwrotnie. Z tego względu planuje ustanowienie tzw. Unii Kompetencji (Union of Skills), czyli kompleksowej strategii wyposażania ludzi w przydatne umiejętności, które – w oparciu o Inicjatywę Mobilności Kompetencji (Skills Portability Initiative) – będą honorowane pomiędzy państwami członkowskimi.

Ponadto Plan działania na rzecz wysokiej jakości miejsc pracy (Quality Jobs Roadmap) zaplanowany na IV kwartał 2025 r. będzie miał na celu zapewnienie godnych warunków pracy, wysokich standardów w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwych możliwości zmiany pracy dla pracowników i osób samozatrudnionych. Pomoc finansowa, taka jak leasing społeczny, ma również zapewnić obywatelom dostęp do bezemisyjnych pojazdów, pomp ciepła i innych ekologicznych produktów.

Co dalej?

Czysty Ład Przemysłowy, jako komunikat Komisji Europejskiej, nie jest obecnie aktem wiążącym ani dla państw członkowskich, ani dla organów Unii Europejskiej. Może zostać uznany jedynie jako przejaw tzw. miękkiego prawa (soft law). Niemniej jednak doświadczenie pokazuje, że tego typu komunikaty mają duży wpływ na politykę Unii Europejskiej i niejednokrotnie wyznaczają ogólne cele, które znajdują następnie odzwierciedlenie w treści wiążących aktów prawnych. W związku z tym w niedalekiej przyszłości możemy spodziewać się działań ze strony Komisji Europejskiej, które będą zmierzały do wiążącego wdrożenia proponowanych rozwiązań.

Ze względu na obecny brak konkretnych rozwiązań prawnych wciąż trudno jest jednoznacznie przesądzić, jak Czysty Ład Przemysłowy wpłynie na gospodarkę i przedsiębiorstwa – może okazać się zarówno wielką szansą, jak i wielkim wyzwaniem.