Ochrona konsumentów w dobie pandemii

Nie ulega wątpliwości, że skutki rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19 są odczuwalne dla wszystkich uczestników rynku. Aktualna, nadzwyczajna sytuacja nie pozostaje również bez wpływu na relacje pomiędzy konsumentami i przedsiębiorcami, stawiając obie strony przed koniecznością dostosowania się do dynamicznie zmieniających się realiów.

Wobec powyższego, podjęte zostały także działania ustawodawcze dotyczące wprowadzenia szczególnych rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom gospodarczym tej sytuacji. Celem części przyjętych rozwiązań jest ochrona konsumentów przed potencjalnymi nieuczciwymi działaniami ze strony przedsiębiorców.

Poniżej przedstawiamy wybrane zmiany legislacyjne mające wpływ na prawa i obowiązki uczestników obrotu konsumenckiego.

Ceny maksymalne

Przepisy tzw. Ustawy o COVID-19¹ przyznały władzom możliwość ustalenia, w drodze obwieszczenia, maksymalnych urzędowych ceny zbytu zawierających podatek od towarów i usług, urzędowej marży hurtowej oraz urzędowych marż detalicznych m.in. dla produktów leczniczych, wyrobów medycznych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, produktów biobójczych oraz surowców farmaceutycznych, które mogą być wykorzystywane w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 lub w sytuacji zagrożenia braku dostępności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z COVID-19.

Ponadto, regulacje zawarte w tzw. Tarczy Antykryzysowej² dały organom prawo ustalania rozporządzeniem maksymalnych cen lub maksymalnych marż hurtowych i detalicznych stosowanych w sprzedaży towarów lub usług mających istotne znaczenie dla ochrony zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi lub kosztów utrzymania gospodarstw domowych.

Jednocześnie nałożony został zakaz stosowania w obrocie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cen lub marż wyższych niż tak ustalone maksymalne ceny lub marże. Za jego naruszenie (choćby jednorazowe) grozi kara w wysokości od 5 000 zł do 5 000 000 zł.

Co więcej:

• za choćby nieumyślne dopuszczenie się przez przedsiębiorcę wielokrotnego, w przypadku wielu towarów lub usług lub na dużą skalę, naruszenia powyższego zakazu, Prezes UOKiK może na niego nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary,
• z kolei za nieudzielenie, choćby nieumyślnie informacji żądanych przez Prezesa UOKiK lub udzielenie informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd a także za uniemożliwienie lub utrudnianie kontroli przedsiębiorcy grozi kara w wysokości do 5% obrotu w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, ale nie więcej niż 50 000 000 zł.

Należy przy tym wskazać, że już w marcu Prezes UOKiK oświadczył, iż w związku z docierającymi sygnałami o rażącym podwyższaniu cen niektórych produktów żywnościowych i artykułów higienicznych, podjął decyzję o powołaniu specjalnego zespołu w UOKiK, który będzie monitorował ceny oraz zapowiedział możliwość podjęcia dalszych działań w przypadku potwierdzenia się doniesień.

Ochrona kredytobiorców

W tzw. Tarczy Antykryzysowej znalazły także odzwierciedlenie propozycje Prezesa UOKiK dotyczące tymczasowych (obowiązujących 365 dni od dnia wejścia w życie) rozwiązań przewidujących ochronę kredytobiorców.

Polegają one przede wszystkim na zmniejszeniu maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego poprzez wprowadzenie algorytmu ich obliczania dla kredytów o okresie spłaty do i ponad 30 dni.

Dodatkowo, niezależnie od długości trwania pożyczki, poziom kosztów pozaodsetkowych nie może przekroczyć 45 procent.

W tzw. Tarczy antykryzysowej przewidziano ponadto specjalne reguły  obliczania maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu, w sytuacji udzielenia kolejnych kredytów konsumentowi, który nie dokonał pełnej spłaty kredytu, w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego z kredytów.

W części, w jakiej pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego przekraczają tak obliczone  maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu, lub 45% całkowitej kwoty kredytu są one nienależne. Ponadto, naruszenie w/w zasad może być uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, co oznacza m.in. potencjalną ekspozycję:

• przedsiębiorców na karę pieniężną w wysokości do 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary oraz 
• zaangażowanych w naruszenie menadżerów – do 2 000 000 zł (a osoby zarządzające w podmiotach objętych nadzorem nad rynkiem finansowym – do 5 000 000 zł)

Odroczenie rozszerzenia ochrony konsumenckiej na przedsiębiorców, będących osobami fizycznymi

 1 czerwca br., miały wejść w życie zmiany w Kodeksie cywilnym oraz Ustawie o prawach konsumenta, zbliżające w pewnych sytuacjach ochronę przedsiębiorców będących osobami fizycznymi do tej przewidzianej dla konsumentów. Dotyczyły one w szczególności:

• stosowania klauzul abuzywnych (niedozwolonych postanowień umownych),
• rękojmi za wady (ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialność sprzedawcy na zasadzie rękojmi będzie jednak nadal możliwe) oraz
• prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa (wynikającego z Ustawy o prawach konsumenta).

W związku z rozprzestrzeniającą się pandemią COVID-19 aby dać przedsiębiorcom więcej czasu na dostosowanie się do nadchodzących zmian termin ten został jednak przesunięty na 1 stycznia 2021 r. Oznacza to również, że zmienione przepisy nie będą miały zastosowania do umów zawartych przed tą datą.

Trwają również prace nad rządowym projektem ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Rozwiązania w nim ujęte mogą m.in. ułatwić dostęp kredytobiorcom do tzw. wakacji kredytowych poprzez wprowadzenie jasnych i transparentnych zasad zawieszenia wykonania umowy kredytowej.

Zespół SSW Pragmatic Solutions na bieżąco monitoruje proces legislacyjny i projekty ustaw mogące wpłynąć na sposób zarządzania przedsiębiorstwem. Będziemy Państwa nadal informować o kolejnych istotnych zmianach w prawie.

W razie jakichkolwiek pytań, zachęcamy do kontaktu.

¹ Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczeniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

² Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczenia COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw.