Umowy o subpartycypację zwolnione z VAT
6 października 2022 r. zapadł wyrok TSUE w polskiej sprawie C-250/21 – Szef Krajowej Administracji Skarbowej przeciwko O. Funduszowi Inwestycyjnemu Zamkniętemu.
Sprawa dotyczyła kwalifikacji środków przekazywanych przez Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (FIZ) bankom lub funduszom inwestycyjnym w ramach tzw. umowy o subpartycypację.
Na początek kilka słów o stanie faktycznym:
Z uwagi na niespłacanie pożyczek przez pożyczkobiorców banki posiadają różnego rodzaju portfele wierzytelności.
Na podstawie umowy o subpartycypację FIZ miał udzielać bankowi finansowania (w wysokości określonej części wartości portfela wierzytelności), w zamian za co bank przez określony czas miał wypłacać FIZ wpływy z określonych w umowie wierzytelności. FIZ udzielając bankom finansowania nie miał wiedzy z jaką efektywnością bank będzie egzekwował swoje wierzytelności. Z uwagi na powyższe, FIZ mógł być na danej transakcji stratny lub osiągnąć korzyść. Co istotne, wierzytelności z tytułu pożyczek pozostawały cały czas w aktywach banku.
Z podatkowego punktu widzenia, FIZ uznał, że usługi świadczone z tytułu umów o subpartycypację są zwolnione z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38 i 39 ustawy o VAT albo jako instrumenty finansowe analogiczne do umów pożyczki czy kredytu, albo jako usługi zapewniające przejęcie ryzyka niewypłacalności dłużników. Interpretacją indywidualną z 30 grudnia 2015 r. Minister Finansów uznał z kolei, że transakcje opisane przez FIZ nie wchodzą w zakres żadnego zwolnienia z VAT i powinny podlegać stawce podstawowej 23% VAT.
Z opinii Rzecznika Generalnego Laili Mediny z 12 maja 2022 r. wynika, że opisana przez FIZ usługa nie stanowi żadnej z podlegających zwolnieniu z VAT transakcji finansowych odnoszących się do „udzielania kredytów”, o których mowa w art. 135 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2006/112. Powyższe, według Rzecznika, wynika z kilku kwestii:
- uzyskanie środków przez FIZ jest uzależnione od osoby trzeciej (dłużnika), która nie jest stroną umowy o subpartycypację;
- oprócz prawa do wynagrodzenia, FIZ nabywa również ryzyko braku wyegzekwowania wierzytelności;
- w momencie zawierania umowy o subpartycypację nie można stwierdzić czy kwota pożyczki zostanie zwrócona;
- FIZ nie przysługuje wobec banku roszczenie w przypadku braku zwrotu środków;
- w umowach kredytu lub pożyczki stosuje się gwarancje i poręczenia, czego w umowie o subpartycypację nie ma.
W wyroku TSUE wskazano jednak, że transakcje opisane przez FIZ wchodzą w zakres pojęcia udzielania kredytu.
Trybunał podkreślił, że udzielanie kredytów w rozumieniu art. 135 ust. 1 lit. b) dyrektywy VAT polega między innymi na udostępnieniu kapitału za wynagrodzeniem.
Do celów ustalenia odpłatnego charakteru świadczenia usług nie ma znaczenia fakt, że takie wynagrodzenie nie przybiera formy zapłaty prowizji lub zapłaty szczególnych opłat, a zatem forma wynagrodzenia wypłacanego subpartycypantowi nie ma wpływu na to, czy jego świadczenie ma charakter odpłatny, czy też nie.
Z kolei okoliczność, że subpartycypant jest narażony na potencjalne straty, a tym samym ponosi ryzyko kredytowe, jest nieodłącznym elementem każdej transakcji udzielenia kredytu, niezależnie od tego, czy ryzyko to wynika z niewywiązania się przez dłużników ze spłaty wierzytelności, z których wpływy są mu przekazywane, czy z niewypłacalności jego bezpośredniego kontrahenta.
Podobnie brak gwarancji udzielonych na rzecz subpartycypanta nie jest decydujący w procesie kwalifikowania rozpatrywanej umowy o subpartycypację jako transakcji udzielenia kredytu.
Zapadły wyrok ukazuje szersze rozumienie przez Trybunał pojęcia udzielania kredytów. Co interesujące, wydany wyrok nie podziela argumentacji wydanej w niniejszej sprawie przez Rzecznika Generalnego. Wydanie wyroku zgodnego z opinią spowodowałoby, że stosowanie zwolnienia z VAT mogłoby zawęzić się do stricte umów kredytowych. Taka sytuacja wymagałaby z kolei szerokiej analizy prawidłowości stosowania zwolnienia z VAT na rynku finansowym.
