Komisja Europejska ogłasza plan zerwania z rosyjskim gazem do 2030 roku. Obok dywersyfikacji dostaw filarem nowej strategii uwolnienie potencjału OZE

W reakcji na inwazję Rosji na Ukrainę, obok sankcji względem agresora oraz wstrzymania przez Niemcy Nord Stream 2, Komisja Europejska ogłosiła strategię szybkiego uniezależnienia UE od dostaw rosyjskiego gazu. Wskazano jednocześnie źródła zastąpienia utraconych wolumenów. W komunikacie podkreślono konieczność szybkiego wyeliminowania zależności od rosyjskich paliw w imię bezpieczeństwa energetycznego UE, jednocześnie nie rezygnując z ambitnych celów klimatycznych. Duży nacisk położono również na utrzymanie stabilności cen i stanów magazynowych gazu na terenie UE. SSW Pragmatic Solutions, kancelaria prawna wyróżniona przez Legal 500 w kategorii Global Green Guide 2022, podsumowuje najważniejsze kierunki przyjętej strategii. również jakich działań legislacyjnych możemy się spodziewać w najbliższym czasie ze strony polskiego ustawodawcy.

Plan REPowerEU, ogłoszony przez Komisję w ubiegłym tygodniu, zakłada szybkie odejście od dostaw rosyjskich surowców do 2030 roku. Cel ten jest wyjątkowo ambitny biorąc pod uwagę, że obecnie około 45% całkowitego importu gazu i węgla do UE pochodzi z Rosji. Podobnie największy odsetek ropy naftowej sprowadzanej do UE stanowi rosyjska ropa naftowa (27%). W pierwszej kolejności Komisja przedstawiła strategię zastąpienia rosyjskich dostaw gazu, jako wyzwanie wymagające najwięcej wysiłku po stronie Państw Członkowskich.

Komisja obliczyła, że 155 mld m³ gazu pozyskanego z Rosji do 2030 roku może być w całości zastąpione dzięki wdrożeniu dwóch filarów:

• dywersyfikacja dostaw gazu;
• przyspieszenie przejścia na OZE.

„REPowerEU to nasz plan zerwania z uzależnieniem od rosyjskiego gazu i znalezienia wolności w naszych wyborach energetycznych. Potrzebujemy tylko odwagi i determinacji, aby to osiągnąć. Jeśli kiedykolwiek był czas, aby to zrobić, to jest on właśnie teraz.” – Frans Timmermans, wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej, 8 marca 2022 r., Bruksela

DYWERSYFIKACJA DOSTAW I ZASTĄPIENIE GAZU ZIEMNEGO

Komisja wskazuje, że już przed końcem roku wdrożenie planu REPowerEU może doprowadzić do zmniejszenia zapotrzebowania na gaz w UE w ilości odpowiadającej dwóm trzecim importu rosyjskiego gazu z ubiegłego roku. Dalsze działania mają obejmować przede wszystkim:

• zmianę kierunków importu gazu transport istniejącymi rurociągami z Azerbejdżanu, Algierii oraz poprzez ukończoną nitkę Baltic Pipe;
• zwiększenie dostaw i rozbudowa infrastruktury LNG – wśród potencjalnych kierunków wymienia się Stany Zjednoczone, Katar, Egipt, Koreę, Japonię, a nawet Nigerię, Turcję i Izrael;
• zwiększenie produkcji biometanu – produkcja ma wzrosnąć do 35mld m rocznie dzięki dodatkowym systemom wsparcia przeznaczonym na budowę biogazowni co ma wreszcie zapewnić ekonomiczne uzasadnienie do realizacji trudnych inwestycji, jakimi są duże biogazownie, które uczynią z biometanu substytut gazu ziemnego w gazowej sieci dystrybucyjnej;
• przyspieszenie wykorzystania wodoru – przewiduje się zastąpienie nawet do 50 mld m importowanego rosyjskiego gazu wodorem – co ciekawe Komisja nie wyklucza wodoru uzyskanego z wykorzystaniem energii jądrowej.

PRZYSPIESZENIE PRZEJŚCIA NA OZE

Zastąpienie gazu ziemnego wodorem i metanem nie będzie jednak wystarczające. Komisja szczególny nacisk położyła na przyspieszenie realizacji inwestycji w sektorze OZE, w tym w zakresie wielkoskalowych projektów. Barierą zidentyfikowaną przez Komisję jest skomplikowany i czasochłonny proces uzyskiwania pozwoleń. Na poziomie gospodarstw domowych zwiększone ma być tempo instalacji paneli PV na dachach oraz zastępowanie przydomowych pieców pompami ciepła.

Komisja oczekuje od Państw Członkowskich następujących działań:

• w zakresie dużych instalacji:
  • uproszczenia i skrócenia czasu wydawania pozwoleń;
  • działań planistycznych w celu zapewnienia odpowiednich obszarów lądowych, i morskich dostępnych dla projektów energii odnawialnej;
  • promowania dostępu przedsiębiorców do umów cPPA;
• w zakresie energetyki przydomowej i budynkowej:
  • obniżenie ustawień termostatów do ogrzewania budynków o 1 °C;
  • przyspieszenie instalacji paneli fotowoltaicznych na dachach – do 15 TWh w ciągu roku;
  • przyspieszenie wprowadzania pomp ciepła poprzez podwojenie tempa instalacji, co daje łącznie 10 mln sztuk w ciągu najbliższych 5 lat.

Poniższy wykres przedstawia w liczbach jakie możliwości daje wdrożenie unijnej strategii REPowerEU.

Żródło: opracowanie własne na podstawie Komunikatu Komisji Europejskiej COM (2022) 108.

* Wszystkie liczby są szacunkowe oraz podano maksymalne przewidywane wartości, jako jednostkę miary przyjęto mld m³ gazu. Przedstawione liczby stanowią sumę celów Fit for 55 oraz wartości ponad wynikających z REPowerEU.

W związku z powyższymi propozycjami Komisja Europejska zapowiedziała szereg działań, które w porozumieniu z Państwami Członkowskimi mają umożliwić realizację strategii REPowerEU. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują następujące zapowiedzi:

OZE:

• Opracowanie zaleceń w sprawie szybkiego udzielania zezwoleń na projekty dotyczące energii odnawialnej oraz wykorzystywania istniejących mechanizmów elastyczności oraz sposobów usuwania przeszkód, niezależnie od ich pochodzenia. Publikacja zaleceń zaplanowana na maj 2022;
• Wspólne wypracowanie wytycznych Komisji we współpracy z Grupą EBI w zakresie mechanizmów finansowania, które najlepiej nadają się do promowania umów zakupu energii elektrycznej (cPPA) w Europie. Wytyczne mają być gotowe przed latem. Nowi odbiorcy np. MŚP mają otrzymać zachęty do zawierania umów cPPA;
• Opracowanie komunikatu na temat rozwiązań które przyspieszą instalację dachowych systemów fotowoltaicznych (czerwiec 2022);
• Wydanie wytycznych dotyczących potrzeb korzystania z tzw. „piaskownic regulacyjnych” czyli środowisk prawnych umożliwiającym testy innowacyjnych technologii, produktów lub usług w obszarze OZE (maj 2022);

WODÓR:

• Stworzenie ram regulacyjnych dla promowania integracji infrastruktury gazowej i wodorowej oraz budowy instalacji magazynowania wodoru i infrastruktury portowej. Nowa infrastruktura transgraniczna powinna być już przystosowana w całości do wykorzystania wodoru. Zgłoszenia pomocy państwa dotyczące projektów w zakresie wodoru mają uzyskać najwyższy priorytet. Do lata zaś rozpatrzone mają być wszystkie już złożone projekty wspólnego zainteresowania, tzw. projekty PCI (ang. Projects of Common Interest);
• Wspieranie partnerstw na rzecz produkcji i transportu zielonego wodoru. Rozwój programów pilotażowych;
• Zapowiedziano także, w odróżnieniu do przewidzianych strategią wodorową wyspecjalizowanych funduszy (InvestEU, InnovFin), ustanowienie całkowicie nowego globalnego europejskiego instrumentu na rzecz wodoru, który miałby zapewnić dostępność przystępnego cenowo wodoru odnawialnego na terenie całej UE;

BIOMETAN:

• Zalecenie wdrożenia przez Państwa Członkowskie w planach strategicznych Wspólnej Polityki Rolnej finasowania produkcji biometanu ze zrównoważonych źródeł biomasy, w szczególności z odpadów i pozostałości rolniczych;
• Powstanie systemu wsparcia dla wytwórni biometanu rolniczego.

POMOC PRZEDSIĘBIORCOM W ZWIĄZKU Z ROSNĄCYMI CENAMI ENERGII. WSPARCIE PRZEDSIĘBIORCÓW ENERGOCHŁONNYCH

Jednocześnie Komisja Europejska zwróciła uwagę na wysokie ceny energii, które szkodzą gospodarce oraz przedstawiła potencjalne mechanizmy wsparcia odbiorców przemysłowych oraz odbiorców końcowych.

Komisja jednoznacznie wskazała, że tymczasowa pomoc przedsiębiorstwom dotkniętych podwyżkami, niezależnie od ich wielkości, powinna być kwalifikowana jako dozwolona na mocy wytycznych dotyczących ratowania i restrukturyzacji[1]. Podkreślono również zgodność z prawem UE wspierania konkretnych sektorów zagrożonych ucieczką emisji gazów cieplarnianych ze względu na pośrednie koszty uprawnień do emisji w ramach systemu EU ETS. Zaktualizowany niedawno wykaz sektorów objętych rekompensatami może ulec rozszerzeniu wskutek interwencyjnych działań Komisji Europejskiej.

Komisja rozważa wprowadzenie także innych kryzysowych ram prawnych, które umożliwiłyby wsparcie płynnościowe dla wszystkich przedsiębiorstw bezpośrednio lub pośrednio dotkniętych podwyżką cen energii w związku z inwazją na Ukrainę, w szczególności dodatkowych rekompensat dla odbiorców energochłonnych.

Ponadto Komisja zapowiedziała przyspieszenie naborów w ramach Funduszu Innowacyjnego, m.in. poprzez rozszerzenie jego zakresu o kontrakty różnicowe na emisję dwutlenku węgla (z ang. Carbon Contracts for Difference dalej “CCfDs”). Mechanizm CCfDs stanowiłby system wsparcia gwarantujący cenę uprawnień na określonym poziomie, aby zapewnić przewidywalny zwrot z inwestycji zmierzającej do redukcji emisji gazów cieplarnianych.

ZABEZPIECZENIE STANÓW MAGAZYNOWYCH GAZU

Komisja dostrzegła również problem jakim jest zapewnienie wystarczających zapasów gazu. Już w kwietniu ma być gotowy wniosek ustawodawczy, którego celem będzie zapewnienie każdego roku odpowiedniego poziomu zapasów gazu. Co szczególnie istotne magazyny gazu uzyskają status infrastruktury krytycznej, co spowoduje objęcie ich ochroną i umożliwi dodatkowe finansowanie inwestycji w tym obszarze. Państwa członkowskie będą mogły przyznawać pomoc przedsiębiorcom magazynującym gaz np. poprzez dwustronny kontrakt na transakcję różnicową.

Prognoza SSW

Strategia REPowerEU powinna nadać nowy impuls w działaniach polskiego ustawodawcy związanych zwłaszcza z uwolnieniem inwestycji w odnawialne źródła energii, wodór oraz biometan. Komisja pokazuje, że remedium na uzależnienie się od dostaw rosyjskiego gazu nie będzie tylko LNG i Baltic Pipe. Transformacja energetyczna nie dokona się bez uwolnienia OZE. Inwestorzy czekają zwłaszcza na liberalizację Ustawy 10H, której dalsze funkcjonowanie i blokada inwestycji w farmy wiatrowe stoi w sprzeczności z unijną strategią. Zapowiedź promowania umów typu cPPA wśród małych i średnich przedsiębiorstw to z kolei dobry krok w angażowaniu biznesu w transformację. Zapowiedź ułatwienia i przyspieszenia procedur związanych z lokalizacją inwestycji i wydawaniem pozwoleń daje inwestorom zaniepokojonym nadchodzącą reformą planowania przestrzennego kolejny oręż w walce o elastyczność wprowadzanych przepisów i uniknięcie kilkuletniego zastoju w oczekiwaniu na opracowanie planów miejscowych.

Autorzy: Dominik Strzałkowski, Maximilian Piekut

Współpraca: Michał Ilasz

[1] Pomoc może zostać udzielona na maksymalny okres 6 miesięcy w przypadku dużych przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji lub na okres do 18 miesięcy w przypadku MŚP.